Zeka Geriliği Türleri, Tedavisi ve Başa Çıkma Yolları

Zeka geriliği ya da diğer adı ile mental retardasyon; kişinin hafıza, algılama, kavramsallaştırma, yargılama, düşünebilme vb. fonksiyonları kullanabilme yetilerinde uyum işlevini sağlayamamasıdır. Kişiye zeka geriliği tanısı koyabilmek için 18 yaşından küçük olması gerekmektedir. Beyne oksijen gitmemesi, kromozom anamolileri, gebelik bozuklukları başlıca nedenleridir. Zeka geriliği türleri  (mental retardasyon) hafif, orta, ağır ve şiddetli olarak inceleyebiliriz.

Zeka Geriliği IQ Seviyesi

Hafif derecede zeka geriliğinde IQ seviyesi 55- 70 arası olarak değerlendirilmektedir. Normale çok yakın olup kendi ihtiyaçlarını karşılayabilirler yalnız bazı durumlarda rehberlik ve yardıma ihtiyaç duyabilmektelerdir. Belirli bir yaşa gelene kadar ortalama bir çocuktan ayırt edilemeyecek kadar farksız görünebilirler. Genel olarak hastaların çoğu hafif kategorisindedir.

Orta derecede zeka geriliğinde IQ seviyesi 40-55 arası olarak değerlendirilmektedir. Beceri gerektirmeyen basit ve günlük yaşamda gerekli olan ihtiyaçlarını yardım almadan ya da çok az yardım alarak karşılayabilirler. Destek ve bazı eğitimler ile kendi becerilerini geliştirebilirler. Uyumsal davranışlar açısından kolaylık sağlamak, öz bakım becerileri geliştirmek ve mesleğe yönelik hazırlıklar için eğitim programlarına katılmaları gerekmektedir. Yetişkin bireyler korumalı iş yerlerinde çalışabilirler. Zeka geriliği bulunan hastaların %10’u orta derece zeka geriliğine sahiptir.

Ağır derecede zeka geriliğinde IQ seviyesi 25-40 arası olarak değerlendirilmektedir. İletişim konusunda kelime dağarcıkları kısıtlı olduğu için sıkıntı çekebilirler. Rakamsal kavramları anlamaları çok sınırlıdır ve günlük ihtiyaçlarını karşılamak gibi birçok alanda desteğe ihtiyaç duyarlar. Özel eğitim ile konuşma güçlükleri giderilebilir, günlük ihtiyaçlarını destek almadan ve gözetim altında olmadan gidermeyi başarabilirler. Zeka geriliği bulunan hastaların %4’ü ağır derece zeka geriliğine sahiptir.

Şiddetli zeka geriliğinde IQ seviyesi 20-25 arası olarak değerlendirilmektedir. İletişi konusunda sözel iletişim kurmakta güçlük çekerler. Kendilerini çok basit kelimelerle ya da sözsüz bir şekilde ifade ederler.  Destek alarak temel uyumsal becerileri kazanabilirler. Tüm kişisel ihtiyaçları ve becerileri başkasına bağlıdır. Çoğunun rahatsızlığı altında yatan sebep, tanımlanmış bir nörolojik hastalıktır. Zeka geriliği bulunan hastaların %2’si şiddetli zeka geriliği görülmektedir.

Zeka Geriliği Tedavisi

Zeka geriliği tedavisi sağlanırken test ve ölçekler yardımı ile kişinin zihinsel işlev düzeyi belirlenir. Sonrasında ise zayıf ve güçlü yanları aile yardımı da alınarak tespit edilir. Bu zayıf ve güçlü yanlarına bağlı olarak destek ihtiyacı tanımlanır. Zeka geriliği tedavisi uygulamasında amaç kişinin zihinsel becerilerini geliştirmek ve yaş ortalamasına yakın performans sergilemesine yardımcı olmaktır. Zeka geriliğinde 18 yaş altında genelde konulmaktadır ve belirti gösteren çocuklarda durum önemsenmesi gerekmektedir. Erken müdahale çok önemlidir. Ne kadar erken müdahale edilir ve destek alınırsa yapılan çalışmalarda o kadar çok verim alınır. Genel olarak tanı konulan yaş aralığı 10-14 yaş aralığıdır. Bu yaş aralığında konulan tanı sonrası uygulanan çalışmalardan alınacak verim, daha erken zamanda uygulanacak çalışmalardan alınacak verime göre daha düşüktür. Buna bağlı olarak erken dönemde eğiticilerden gelen bildiriler ve değerlendirmeler dikkate alınarak daha erken tanı konulabilir.

Zeka Geriliği Başa Çıkma Yolları

Zeka geriliği ile başa çıkma yolu, belirtileri iyi gözlemlemek ve tanıyı erken koymaktır. Durumu iyi bir şekilde yönetmek için zeka geriliği belirtileri görüldüğü an eğitim ve çalışmalara başlamak gerekir. Zeka geriliği görülen çocuklarda ve yetişkin bireylerde ne düzeyde zeka geriliği olduğu gözlemlenmelidir. Tam olarak altında yatan sebepler araştırılmalı ve belirlenmelidir. Tüm bu gözlemlere dayanarak, uygulanacak çalışmalar ve düzeyleri belirlenmelidir. Zeka geriliğinde, bireyin durumunda gelişme sağlamak ve durum ile başa çıkmak için gidişat takip edilmeli ve çalışmalara gereken önem verilmelidir.